zaterdag 16 juli 2016

152. Brexit & Nexit: hoe betrouwbaar is opinie-onderzoek?

Op donderdag 23 juni 2016, de dag van het Brexit-referendum, gingen velen naar bed met de verwachting dat de meeste Britten het vertrek uit de EU hadden afgewezen. Op de dag erna bleek dat de meeste opinie-peilingen er naast zaten. Wat hebben deze onderzoekers fout gedaan? Diezelfde dag beweerden EU-tegenstanders op grond van een peiling dat ook de meeste Nederlanders uit de EU willen stappen. Klopt dat wel? En wat kunnen we leren van de ervaringen met onderzoek onder homo/lesbische minderheden wereldwijd?

De onvoorspelbaarheid van kiezersgedrag
Voor sociaal-wetenschappelijke onderzoekers wordt het steeds moeilijker om kiezersgedrag te voorspellen. Vergeleken met vroeger zijn kiezers steeds wispelturiger geworden. Bij het Brexit-referendum bleek dat vooral jongere tegenstanders niet waren gaan stemmen en dat vooral oudere voorstanders die nooit gingen stemmen dat nu ineens wel deden.

In blogbericht 149 liet ik zien dat veel Schotten en Noord-Ieren om strategische redenen thuis bleven of vóór stemden terwijl zij eigenlijk tegen waren. Bovendien maken heel veel onderzoekers gebruik van internetpeilingen en dat leidt weer tot oververtegenwoordiging van jongere tegenstemmers en tot ondervertegenwoordiging van oudere voorstemmers. Als hun opkomstgedrag dan ook nog eens anders is dan gebruikelijk bij verkiezingen dan zit je er als onderzoeker snel naast.

Onderzoek onder homo/lesbische minderheden
Zelf was ik vanaf de jaren zeventig betrokken bij veel homostudies-onderzoek. Daardoor weet ik dat onderzoek onder homo/lesbische minderheden wereldwijd heel erg moeilijk is. Velen zijn niet bereid om mee te werken aan onderzoek dat persoonlijk en sociaal gevoelig ligt. Daardoor is het vrijwel onmogelijk om vast te stellen hoe groot het aantal mensen is dat zich (ook) aangetrokken voelt tot mensen van het eigen geslacht. Zelf ga ik er daarom van uit dat het ergens tussen de 5% en 10% ligt. Dat is een onzekerheidsmarge die te groot is als je de uitslag wilt voorspellen van een referendum waarbij de maatschappij in min of meer gelijke delen is opgesplitst.

Bij homostudies is dat opgelost door niet zozeer te kijken naar getallen maar meer naar gevoelens, ervaringen, gedragingen en opvattingen. Over de maatschappij als geheel hebben we al veel getallenkennis dankzij instellingen als het CBS en het SCP. Door met tegengestelde doelgroepen diepgaande gesprekken te voeren, kom je als onderzoekers meer te weten. Denk aan laag- en hoogopgeleiden, ouderen en jongeren, armen en rijken, godsdienstigen en ongodsdienstigen, grote gezinnen en alleenstaanden, hetero's en homo's, blanken en zwarten, enzovoorts. Die gegevens kun je dan weer koppelen aan statistieken die uit getalsonderzoeken bekend zijn. Dat is betrouwbaarder dan weer het zoveelste internetonderzoekje snel uit te voeren.

Is een meerderheid in Nederland voor een Nexit?
Op de dag na het Brexit-referendum ging in heel veel media het sprookje rond dat ook in Nederland een meerderheid voor uittreding uit de EU zou zijn. Bij nadere beschouwing blijkt daar niets van te kloppen. In mijn vorige blogbericht heb ik al gesteld dat media niet klakkeloos dergelijke sprookjes moeten doorvertellen maar aan feiten moeten toetsen. Dan was meteen duidelijk geworden waarom het niet klopt. Het was gebaseerd op slechts één internetpeiling van Een Vandaag. Daaruit bleek dat van de ondervraagden maar 48% voor uittreding was, 7% twijfelde en 45% tegen was. Dat is dus geen meerderheid vóór want dat is nog altijd de helft plus één of meer.

In blogbericht 139, Referendum? Schijnvertoning!, over het Nederlandse Oekraïne-referendum heb ik berekend dat een zeer kleine minderheid van slechts 20% van de stemgerechtigden het doet voorkomen alsof zij een meerderheid van de Nederlanders vertegenwoordigen. Ook hier trappen veel media in deze valkuil door deze leugen als een willoos doorgeefluik verder te vertellen.

Ik heb de belangrijkste peilingen uit de periode vóór Brexit nog even nagelopen en daaruit blijkt dat in al die peilingen er geen meerderheid voor uittreding is. Peil.nl vond 43% voor, 11% twijfel en 46% tegen. Ipsos vond 34% voor en 66% tegen. TNS/NIPO vond 35% voor, 15% twijfel en 51% tegen. En I&O vond 22% voor, 11% twijfel en 67% tegen. Zulke gigantische verschillen wijzen er al op dat deze peilingen niet betrouwbaar zijn. Deels komt dat omdat sommige peilers gebruik maken van internetters die zich voor opiniepeilingen aanmelden waardoor dergelijk 'onderzoek' open staat voor manipulatie door anti-EU-activisten.

Hoe dan wel?
Media zouden niet ieder onderzoekje voor zoete koek moeten slikken maar eerst even moeten nagaan of de resultaten wel kloppen. Opiniepeilers zouden kwalitatief sterker onderzoek moeten doen en misbruik door activisten trachten te voorkomen. Lezers en ondervraagden zouden beter ingelicht moeten worden over de context waarbinnen een onderzoek plaats vindt. Zo kan een Nexit-referendum in Nederland juridisch helemaal niet omdat daarvoor een parlementair besluit moet zijn genomen. In een sterk polariserende samenleving is niemand gebaat bij feitenvrije stemmingmakerij!




Naschrift. Dit blogbericht past in de serie Mediakritiek. Het best bekeken in deze serie is nummer 80 over de World Press Photo 2014. Dat wordt in populariteit gevolgd door de blognummers 34 over Vijf misverstanden over democratie, 74 over Valse nichten, 63 over Mediamissers, 4 over Levensgevaarlijke preutsheid, 44 over Mediamanipulatie, nummer 56 over de Mediawet van schijnbare achteruitgang, 62 over Geschiedvervalsing, nummer 52 over Het monster Trotteldrom en nummer 139 over Referendum? Schijnvertoning! (de snelste stijger in deze groep). Het nieuwste bericht is nummer 151: Feiten zijn niet "ook maar een mening"!


Op 20 juli 2016 ontving ik een bericht van Yahoo UK News: "Many Dutch voters share his eurosceptic views and, if he is elected Prime Minister next year (he’s currently ahead in the polls), a referendum could follow – but it would require huge legal changes." Weer een klassiek voorbeeld van Britse volksverlakkerij. In Nederland wordt geen minister-president verkozen. In de peilingen komt de PVV niet verder dan een kwart of een derde. Dat laat voldoende Kamerzetels over om een coalitie te vormen waarin de PVV niet zit en ruim voldoende om een grondwetswijziging tegen te houden die voor een referendum over Nexit nodig zal zijn. Wie corrigeert deze Britse onzin?

Mijn memoires "Humanisme als zelfbeschikking, levensherinneringen van een homohumanist" zijn november 2016 uitgegeven bij de Papieren Tijger Breda.