zaterdag 5 december 2015

122. IHEU & Nederland

Nederland was van groot belang bij het tot stand komen van de IHEU in 1952. Van 1952 tot 1998 was er altijd een Nederlandse IHEU(co)president. Daarna niet meer. Van 1952 tot 1997 was het IHEU-hoofdkantoor in Utrecht gevestigd. Daarna in Londen. Wat ging er mis in de relatie tussen IHEU en Nederland? En vond zo'n verwijdering ook plaats tussen Nederland en de wereldwijde homo/lesbische beweging omdat er mogelijk sprake is van een bredere ontwikkeling in Nederland?

IHEU
Vanaf het oprichtingscongres in Amsterdam in 1952 was de Nederlandse invloed op de IHEU groot. Niet alleen door de vier Nederlandse (co)presidenten van 1952 tot 1998 en door het hoofdkantoor in Utrecht van 1952 tot 1997, maar ook door de verhoudingsgewijs grote financiële inbreng (gemiddeld 25% van 1952 tot 2002) en de veeltalige vrijwilligers die de kleine IHEU-staf ondersteunde.

Nederland
Tijdens mijn (co)presidentschap van 1986 tot 1998 zag ik het draagvlak voor de IHEU in Nederland afbrokkelen. Lag dat aan mij? Of was hier sprake van een maatschappelijke onderstroom? Tijdens mijn voorzitterschap van het Humanistisch Verbond van 1977 tot 1987 heb ik vele tientallen lezingen door heel Nederland gehouden en was ik regelmatig te zien, te horen en te lezen in de Nederlandse humanistische en algemene media. Tijdens mijn (co)presidentschap van de IHEU werd ik in Nederland slechts enkele keren gevraagd een lezing te houden en was ik vrijwel niet terug te vinden in de Nederlandse media.

Buitenlandse bezoekers van IHEU-lidorganisaties klaagden steen en been over de geringe belangstelling onder Nederlandse humanisten voor hun werk. In de Nederlandse media (ook de humanistische televisie, radio en bladen) is heel weinig terug te vinden over enige belangstelling voor buitenlandse humanistische bewegingen. Voor de IHEU-congressen in Nederland in 1974, 1992 en 2002 was er geen sprake van grote belangstelling onder Nederlandse humanisten. Na mijn vertrek als HV-voorzitter in 1987 was er onder mijn opvolgers geen merkbare belangstelling voor de internationale humanistische beweging. Dat is pas de laatste tijd veranderd onder de HV-voorzitters Rein Zunderdorp en Boris van der Ham.

Er waren meer uitzonderingen. Onder de vrijwilligers moet ik Nettie Klein noemen die van 1982 tot 1996 algemeen secretaris was. Zij onderhield veel contacten met personen die actief waren in de wereldwijde humanistische beweging. Onder de medewerkers moet ik Jaap Dijkstra vermelden die van 1985 tot 2002 directeur was van de humanistische ontwikkelingsorganisatie Hivos die de uitbreiding van de IHEU in ontwikkelingslanden sterk heeft gesteund. Onder Nederlandse humanistische geestelijke verzorgers en docenten humanistisch vormingsonderwijs bestond wel grote belangstelling voor contacten met buitenlandse collega's, bijvoorbeeld via de European Humanist Professionals. Onder de medewerkers van de Universiteit voor Humanistiek toonden Fons Elders, Rob Buitenweg en Bert Gasenbeek levendige belangstelling voor de wereldwijde humanistische beweging.

Vlaanderen
De naar binnen gekeerde belangstelling van de meeste Nederlandse humanisten is geen uitzondering. Sonja Eggericks, Vlaamse president van de IHEU  van 2006 tot 2015, en dus in zekere zin mijn opvolgster, schreef mij: "Er zijn zeker nog altijd mensen in Vlaanderen die belangstelling hebben voor wat in Nederland gebeurt maar helaas een minderheid. Ik heb het ook in humanistische middens ondervonden: wanneer ik bijvoorbeeld verslag uitbracht over IHEU, waren er altijd wel leden (...) die vonden dat er "bij ons" nog zoveel te doen was.... Dit verandert nu wel een beetje (...) en ik probeer waar dan ook uit te leggen dat Vlaamse mensen mee aan de oorsprong liggen van IHEU bijvoorbeeld."

Homo/lesbische beweging
Eerder schreef ik in blogbericht 106 dat de homo/lesbische pendant van de IHEU, de International Committee for Sexual Equality ICSE (1951-1960), vrijwel geen draagvlak in Nederland kon vinden. Ook latere pogingen om in Nederland internationale homo/lesbische initiatieven te ontwikkelen, vonden weinig steun. Terwijl Nederland een voorbeeld was voor buitenlandse emancipatiebewegingen konden buitenlandse bezoekers hier weinig steun verwachten. Ook in dit geval was Hivos een goede uitzondering die veel beginnende homo/lesbische organisaties in ontwikkelingslanden heeft gesteund. De laatste jaren voert ook het COC een actiever buitenlands beleid.

Huwelijksgelijkberechtiging
Ondanks al deze sombere constateringen heeft Nederland gelukkig toch (wellicht zijns ondanks) een voortrekkersrol gespeeld. Zeker als het gaat om het recht van mensen om zelf zin en vorm te geven aan het eigen bestaan zolang men het zelfbeschikkingsrecht van anderen niet aantast. In 1982 bepleitte de IHEU al gelijke behandeling van homo- en heteroseksuelen.  Een goed voorbeeld is de openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht in 2001. Sindsdien is deze gelijkberechtiging in Nederland  gevolgd door (in alfabetische volgorde) Argentinië, België, Brazilië, Canada, Denemarken, Engeland, Finland, Frankrijk, Ierland, IJsland, Luxemburg, Malta, Nieuw Zeeland, Noorwegen, Portugal, Schotland, Slovenië, Spanje, Uruguay, Wales, Zuid Afrika, Zweden en delen van Mexico. Zie dit overzicht van toenemende huwelijksgelijkberechtiging.

Recht op een zelfgekozen levenseinde
Een soortgelijke ontwikkeling doet zich voor bij de wettelijke erkenning van het recht om zelf te beschikken over een menswaardig levenseinde. Dat begon in Nederland gevolgd door België, Luxemburg, Canada, Colombia en Uruguay. Hulp bij zelfdoding is nu wettelijk mogelijk in Zwitserland en in de Amerikaanse deelstaten Montana, Oregon, Vermont, Washington en Californië. In veel landen of deelstaten doen zich ontwikkelingen in deze richting voor. Zie ook: Wikipedia legality of euthanasia. Zowel in Nederland als wereldwijd heeft de op 30 november 2013 overleden Pieter Admiraal een belangrijke rol gespeeld.

Ik ontmoette hem op het IHEU congres van 1992 in Amsterdam toen hem de International Humanist Award werd uitgereikt "for advocating the right of self-determination in the field of voluntary euthanasia". Ik maakte hem sindsdien regelmatig mee als Laureate of the International Academy of Humanism, Honorary Associate of Rationalist International, en als bestuurslid van het Center for Inquiry Low Countries.

Pieter Admiraal heeft over de hele wereld meer dan 300 lezingen gegeven over het belang van het medisch-wetenschappelijk verantwoord begeleiden van mensen die een einde willen (doen) maken aan hun uitzichtloos en ongeneeslijk lijden. Zijn betekenis werd in 1994 erkend toen hij benoemd werd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau. Zijn strijd voor menswaardig sterven heeft velen uit hun lijden verlost en zal dat blijven doen ook na zijn dood. Hij heeft laten zien dat praktisch humanisme vanuit Nederland een grote rol heeft vervuld.

Navelstaarderij of een menswaardiger wereld?
Alles overziende voel ik mij niet schuldig voor de verwijdering tussen Nederland en de internationale humanistische beweging. Ik heb heel veel tijd en geld (zoals reis- en verblijfkosten) in de wereldwijde humanistische beweging gestoken. Maar de Nederlandse samenleving die na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog open stond voor internationale solidariteit is helaas het slachtoffer geworden van navelstaarderij en angst voor het vreemde. Juist een klein land heeft een welbegrepen eigenbelang bij een wereldorde die het recht op zelfbeschikking van mensen, zelfgekozen minderheden en kleine culturen erkent en steunt. Levend onder de zeespiegel zou je een grootschalige inzet voor klimaatverbetering verwachten en geen mentaliteit van 'ikke, ikke en de rest kan stikken' en 'de grenzen dicht'. Ik ben nu te oud om zoals vroeger de wereld af te reizen. Maar gelukkig heb ik nog mijn blog om te trachten om geestverwanten te blijven vinden die ook streven naar een menswaardiger wereld!

Naschrift: Mijn memoires "Humanisme als zelfbeschikking, levensherinneringen van een homohumanist" zijn november 2016 uitgegeven bij de Papieren Tijger Breda.

Naschrift: in mijn blog plaats ik onder andere conceptteksten voor mijn memoires die eind 2016 als boek zullen verschijnen. Mijn eigen blogteksten zal ik niet steeds als citaat aanhalen. Dat doe ik wel met het aanhalen van eigen teksten die elders zijn verschenen, met bronvermelding.